Το φυσιολογικό σύστημα της καρδιάς
Η φυσιολογική καρδιά αποτελείται από 4 μυικές κοιλότητες, οι οποίες συστέλλονται και λειτουργούν ως αντλία αίματος.
Υπάρχουν δύο άνω κοιλότητες ή κόλποι, οι οποίοι λαμβάνουν αίμα από την περιφέρεια του σώματος. Κάθε κόλπος προωθεί το αίμα προς τις δύο κατώτερες κοιλότητες ή κοιλίες, οι οποίες στη συνέχεια το προωθούν προς το υπόλοιπο σώμα.
Προκειμένου να λειτουργήσει συντονισμένα, η καρδιά έχει το δικό της ηλεκτρικό σύστημα. Στην απλούστερή του μορφή, αυτό αποτελείται από δύο εξειδικευμένες κατασκευές ή κομβία και μονοπάτια αγωγής ή δεμάτια, τα οποία όλα αποτελούνται από κύτταρα αγωγής τα οποία μεταδίδουν ηλεκτρικά σήματα.
Ο φυσιολογικός καρδιακός παλμός ξεκινά όταν ένα ηλεκτρικό ερέθισμα δημιουργείται κι αποστέλλεται απ’ τον φλεβόκομβο (sinus node) , που βρίσκεται στον δεξιό κόλπο. Ο φλεβόκομβος είναι υπεύθυνος για την ρύθμιση της συχνότητας και του ρυθμού της καρδιάς και γι’αυτό αναφέρεται ως ο φυσιολογικός βηματοδότης της καρδιάς.
Το ηλεκτρικό ερέθισμα που παράγεται στον φλεβόκομβο διασπείρεται στους κόλπους, οδηγώντας στη συστολή τους και την αποστολή αίματος στις κοιλίες. Το ηλεκτρικό ερέθισμα έπειτα φτάνει στον κολποκοιλιακό κόμβο (AV node), ο οποίος δρα ως πύλη που επιβραδύνει και ρυθμίζει τα ερεθίσματα μεταξύ κόλπων και κοιλιών.
Το ερέθισμα μεταδίδεται στη συνέχεια, διαμέσου των εξειδικευμένων μονοπατιών ή δεματίων, στις κοιλίες. Τα δεμάτια αυτά, περιλαμβάνουν το δεμάτιο του His, που συνδέεται με τον κολποκοιλιακό κόμβο και το οποίο διαχωρίζεται στον αριστερό και δεξιό κλάδο. Όταν οι κοιλίες διεγερθούν ηλεκτρικά, συστέλλονται και προωθούν αίμα προς τους πνεύμονες και την περιφέρεια του σώματος. Οι φυσιολογικοί καρδιακοί παλμοί ακολουθούν ένα ομαλό μοτίβο κι είναι μεταξύ 60-100 το λεπτό. Αυτό αποκαλείται φλεβοκομβικός ρυθμός. Όλη αυτή η αλληλουχία γεγονότων στη συνέχεια ξεκινάει απ’ την αρχή.
Τι είναι η αρρυθμία;
Μερικές φορές, εάν το μονοπάτι αγωγής έχει βλάβη ή έχει αποκλειστεί, ή εάν υπάρχει ένα ακόμα μονοπάτι αγωγής, ο καρδιακός ρυθμός αλλάζει. Η καρδιά μπορεί να πάλλεται πολύ γρήγορα (ταχυκαρδία) ή πολύ αργά (βραδυκαρδία) σε ομαλό ή ανώμαλο μοτίβο, που μπορεί να επηρεάσει τη δυνατότητά της να προωθεί αποτελεσματικά το αίμα προς την περιφέρεια του σώματος. Αυτοί οι ανώμαλοι καρδιακοί παλμοί είναι γνωστοί ως αρρυθμίες. Οι τελευταίες μπορούν να συμβούν στους κόλπους και/ή στις κοιλίες. Σε αυτό το ενημερωτικό φυλλάδιο, θα εστιάσουμε στην βραδυκαρδία.
Βραδυκαρδία
Η βραδυκαρδία είναι ένας όρος που περιγράφει έναν αριθμό διαφορετικών καταστάσεων, στις οποίες ο καρδιακός παλμός είναι ασυνήθηστα αργός. Εάν τα ηλεκτρικά ερεθίσματα αποστέλλονται απ’ τον φλεβόκομβο με έναν αργό ρυθμό ή εάν καθυστερούν καθώς μεταδίδονται διαμέσου του συστήματος αγωγής, ο καρδιακός παλμός θα είναι αργός.
Η φλεβοκομβική βραδυκαρδία είναι ένας ασυνήθιστα αργός καρδιακός παλμός που οφείλεται συνήθως σε φυσιολογικά αίτια και παρατηρείται κυρίως σε αθλητές ή κατά την διάρκεια χαλάρωσης. Αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό και δεν θα πρέπει, στις περισσότερες περιπτώσεις, να προκαλεί προβλήματα. Η σοβαρότητα της κατάστασης αυτής καθώς κι η θεραπεία που απαιτεί, εξαρτάται απ’ την περιοχή της καρδιάς που έχει προσβληθεί.
Η βραδυκαρδία μπορεί επίσης να προκληθεί από εκφύλιση του ηλεκτρικού συστήματος αγωγής της καρδιάς λόγω γήρανσης, από στεφανιαία νόσο ή από φάρμακα που έχουν συνταγογραφηθεί για την θεραπεία αρρυθμιών ή υπέρτασης.
Μόλις τα φάρμακα αυτά σταματήσουν ή οι δόσεις τους μειωθούν, η βραδυκαρδία συνήθως βελτιώνεται από μόνη της.
Μια άλλη αιτία, είναι καταστάσεις που μπορούν να προκαλέσουν επιβράδυνση της αγωγής των ερεθισμάτων στην καρδιά.
Παραδείγματα αποτελούν ο υποθυρεοειδισμός ή η διαταραχή των ηλεκτρολυτών, όπως τα αυξημένα επίπεδα καλίου στο αίμα (υπερκαλιαιμία).
Υπάρχουν πολλές άλλες αιτίες που μπορούν να οδηγήσουν σε βραδυκαρδία, όπως καρδιακές ανωμαλίες παρούσες κατά την γέννηση (συγγενείς καρδιακές νόσοι), εγχείρηση καρδιάς, εμφράγματα του μυοκαρδίου, καρδιακές λοιμώξεις, ηλεκτρολυτικές διαταραχές, ορμονικές διαταραχές (π.χ. διαταραχή της θυρεοειδικης λειτουργίας) και φάρμακα.
Σημεία και συμπτώματα της βραδυκαρδίας
Μερικοί τύποι βραδυκαρδίας δεν προκαλούν συμπτώματα, ενώ άλλοι μπορούν να προκαλέσουν κόπωση, ζάλη, δύσπνοια στην άσκηση, πόνο στο στήθος ή λιποθυμικό επεισόδιο (συγκοπή).
Αυτά τα συμπτώματα βέβαια, μπορούν να προκληθούν κι από άλλες καταστάσεις και δεν σχετίζονται αποκλειστικά με βραδείες καρδιακές συχνότητες.
Συγκοπή
Υπάρχουν πολλές αιτίες συγκοπής, μερικές πιο συχνές από άλλες. Οι περισσότερες αιτίες συγκοπής οφείλονται στην ‘’κοινή λιποθυμία’’. Παρ’όλα αυτά, άλλες σημαντικές αιτίες περιλαμβάνουν ελαττώματα του ‘’ηλεκτρικού συστήματος’’ της καρδιάς. Η συγκοπή μπορεί να συμβεί όταν οι καρδιακοί παλμοί ελαττωθούν ή προσωρινά σταματήσουν (ασυστολία).
Στην περίπτωση αυτή, δεν φτάνει οξυγονομένο αίμα στον εγκέφαλο και προκαλούνται συμπτώματα όπως ζάλη,διαταραχές της όρασης, εμβοές στα αυτιά κι απώλεια συνείδησης. Συχνά οι ασθενείς θ’ αναγνωρίσουν τα συμπτώματα αυτά και θα καθίσουν ή θα ξαπλώσουν, ώστε να μην χάσουν τις αισθήσεις τους.
Παρ’όλα αυτά, πολλοί ασθενείς δεν εμφανίζουν καθόλου συμπτώματα, παρά μόνο ξαφνική απώλεια συνείδησης.
Άνθρωποι όλων των ηλικιών εμφανίζουν συγκοπή, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών (αντανακλαστική ανοξική/ ασυστολική συγκοπή εξαιτίας μη αναμενόμενων ερεθισμάτων όπως τραυματισμός ή φόβος).
Συγκοπή που περιλαμβάνει βραδυκαρδία μπορεί εύκολα να διαγνωστεί με την λήψη ενός λεπτομερούς ιστορικού, ενός ηλεκτροκαρδιογραφήματος (ΗΚΓ) και την χρήση ενός ειδικού καταγραφέα συμβαμάτων ρυθμού, του οποίου ο τύπος που θα χρησιμοποιηθεί, εξαρτάται απ’ την συχνότητα των συμπτωμάτων.
Τι διαγνωστικές εξετάσεις απαιτούνται συνήθως στην περίπτωση βραδυκαρδίας;
Υπάρχει μια ποικιλία διαφορετικών διαγνωστικών εξετάσεων που μπορούν να πραγματοποιηθούν και που κοινώς προσπαθούν να διερευνήσουν τα αίτια αλλά και τη φύση των διαφορετικών τύπων βραδυκαρδιών.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι εξετάσεις αυτές εξατομικεύονται σε κάθε ασθενή ξεχωριστά και πραγματοποιούνται ως μέρος μια ολιστικής εκτίμησης που διενεργείται απ’ τον ιατρό σας κι η οποία φυσικά περιλαμβάνει προσεκτική λήψη ιστορικού καθώς και κλινική εξέταση.
Οι κοινές διαγνωστικές εξετάσεις περιλαμβάνουν τις αιματολογικές κι ειδικά αυτές που ελέγχουν τα επίπεδα ηλεκτρολυτών στο αίμα και το ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ), που μπορεί να μας δώσει μια στιγμιαία εικόνα του καρδιακού ρυθμού όπως και μια πιο παρατεταμένη, με τη χρήση ειδικών συσκευών.
Οι τελευταίες εξετάσεις περιλαμβάνουν φορητές συσκευές ΗΚΓ που αποκαλούνται φορητοί καταγραφείς ρυθμού (holter).
Σ’ ορισμένες περιπτώσεις που τα συμπτώματα συμβαίνουν σ’ αρκετά αραιά χρονικά διαστήματα, όπως μία ή δύο φορές κατά την διάρκεια μερικών μηνών κι υπάρχει υποψία ότι οι κοινοί καταγραφείς ρυθμού δεν θα μπορέσουν να αποκαλύψουν την αρρυθμία,ο ιατρός μπορεί να συστήσει την εμφύτευση μιας μικρής συσκευής κάτω από το δέρμα, που αποκαλείται εμφυτεύσιμος καταγραφέας ρυθμού ή ILR.
Επιπροσθέτως, σε κάποιες περιπτώσεις, ο ιατρός σας μπορεί να συστήσει μια δοκιμασία κόπωσης, έτσι ώστε να διερευνήσει την καρδιακή συχνότητα ως απάντηση στην άσκηση/κόπωση ή μια δοκιμασία ανάκλισης, η οποία περιλαμβάνει την ήπια ανάκλιση του σώματος σ’ ένα επίπεδο τραπέζι, ώστε να εκτιμηθεί αν οι αλλαγές στη στάση του σώματος θα προκαλέσουν ανώμαλους καρδιακούς ρυθμούς.
Ποιοί ειναι οι διαφορετικοί τύποι και μηχανισμοί της βραδυκαρδίας;
Φλεβοκομβική βραδυκαρδία και σύνδρομο νοσούντος φλεβοκόμβου
Η φλεβοκομβική βραδυκαρδία είναι ένας αργός καρδιακός παλμός, ο οποίος μπορεί να οφείλεται σε φυσιολογικά αίτια κι είναι αρκετά συχνός σε αθλητές ή κατά την διάρκεια βαθειάς χαλάρωσης.
Αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό και δεν θα πρέπει να προκαλεί προβλήματα.
Η φλεβοκομβική βραδυκαρδία μπορεί να εμφανιστεί επίσης σε ασθενείς με καρδιακή νόσο, ή ως αποτέλεσμα της δράσης διαφόρων φαρμάκων, γεγονός που αποτελεί ένα πολύ κοινό αίτιο. Όταν τα φάρμακα αυτά σταματήσουν ή οι δόσεις τους ελαττωθούν, η βραδυκαρδία συνήθως βελτιώνεται από μόνη της.
Το σύνδρομο νοσούντος φλεβοκόμβου εμφανίζεται όταν ο φυσιολογικός βηματοδότης της καρδιάς, ο φλεβόκομβός, ανεπαρκεί, προκαλώντας έναν ανώμαλο καρδιακό σφυγμό.
Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι ο φλεβόκομβος παράγει ηλεκτρικά ερεθίσματα με πιο βραδύ ρυθμό ή στο ότι τα ερεθίσματα σταματούν πριν φθάσουν στο κολπικό μυοκάρδιο.
Ασθενείς με σύνδρομο νοσούντος φλεβοκόμβου μπορεί να εμφανίσουν βραδυκαρδίες, ταχυκαρδίες ή και καρδιακό σφυγμό που εναλλάσεται μεταξύ των δύο.
Παρά το γεγονός ότι η κατάσταση αυτή είναι πιο συχνή στους ηλικιωμένους, μπορεί επίσης να εμφανιστεί σε παιδιά, συχνά μετά από χειρουργείο καρδιάς.
Βηματοδότες μερικές φορές απαιτούνται για την θεραπεία της φλεβικομβικής βραδυκαρδίας ή του συνδρόμου νοσούντος φλεβοκόμβου, ιδιαίτερα εάν τα προηγούμενα συνδυάζονται με σοβαρά συμπτώματα.
Κολποκοιλιακός αποκλεισμός
Οι βραδυκαρδίες μπορούν να συμβούν επίσης ως αποτέλεσμα αδυναμίας των ηλεκτρικών ερεθισμάτων να μεταφερθούν αποτελεσματικά διαμέσου των κόλπων στις κοιλίες.
Τα ηλεκτρικά ερεθίσματα μπορεί να επιβραδυνθούν ή να αποκλειστούν τελείως. Οι διάφοροι τύποι κολποκοιλιακού αποκλεισμού κι οι διαφορετικές θεραπευτικές επιλογές αναλύονται παρακάτω.
Σε όλες τις περιπτώσεις κολποκοιλιακών αποκλεισμών και νόσου του φλεβοκόμβου, η διάγνωση και θεραπεία δευτερευουσών αιτιών (π.χ. ηλεκτρολυτικές ή ορμονικές διαταραχές), καθώς κι η διακοπή ένοχων φαρμάκων, αποτελούν σημαντικά σημεία στην αντιμετώπιση της αρρυθμίας.
1ου βαθμού κολποκοιλιακός αποκλεισμός
Ο 1ου βαθμού κολποκοιλιακός αποκλεισμός συμβαίνει, όταν τα ηλεκτρικά ερεθίσματα επιβραδύνονται σημαντικά καθώς παιρνούν διαμέσου του κολποκοιλιακού κόμβου. Παρ’όλα αυτά, όλα τα ερεθίσματα φτάνουν στις κοιλίες. Ο 1ου βαθμού κολποκοιλιακός αποκλεισμός σπάνια προκαλεί συμπτώματα και συχνά εμφανίζεται στους αθλητές.
Γενικά δεν χρειάζεται θεραπεία. Σε ασθενείς με 1ου βαθμού κολποκοιλιακό αποκλεισμό, η συνταγογράφηση φαρμάκων που ελέγχουν την καρδιακή συχνότητα, όπως οι αποκλειστές των β αδρενεργικών υποδοχέων, πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή.
Τύπου Ι – 2ου βαθμού κολποκοιλιακός αποκλεισμός
Συμβαίνει όταν τα ηλεκτρικά ερεθίσματα επιβραδύνονται σταδιακά όλο και περισσότερο με κάθε καρδιακή συστολή, έως ότου ένα καρδιακό ερέθισμα δεν άγεται προς τις κοιλίες κι ο κύκλος αυτός επαναλαμβάνεται.
Αυτός ο τύπος σπάνια προκαλεί ζάλη ή άλλα συμπτώματα. Στις περιπτώσεις αυτές μπορεί ν’ απαιτηθεί η εμφύτευση βηματοδότη.
Τύπου ΙΙ – 2ου βαθμού κολποκοιλιακός αποκλεισμός
Συμβαίνει όταν μερικά ερεθίσματα απ’ τον φλεβόκομβο αδυνατούν να φτάσουν στις κοιλίες, για παράδειγμα κάθε 3ο ή 4ο ερέθισμα. Αυτό οφείλεται σε νόσο του συστήματος αγωγής της καρδιάς.
Βηματοδότης μπορεί ν’ απαιτηθεί ώστε να ελέγξει και να ρυθμίσει τον καρδιακό ρυθμό.
3ου βαθμού κολποκοιλιακός αποκλεισμός (πλήρης)
Αυτό συμβαίνει όταν κανένα ερέθισμα δεν φτάνει στις κοιλίες. Είναι συνήθως αποτέλεσμα νόσου του συστήματος αγωγής ή φαρμάκων. Σε απουσία ηλεκτρικών ερεθισμάτων από τους κόλπους, οι κοιλίες παράγουν τα δικά τους ηλεκτρικά ερεθίσματα. Αυτά αποκαλούνται κοιλιακοί ρυθμοί διαφυγής και μπορούν να παραχθούν από τα δεμάτια ή τον κοιλιακό μυοκάρδιο. Παρ’όλα αυτά, οι ρυθμοί αυτοί διαφυγής είναι συνήθως αρκετά αργοί κι ο ασθενής μπορεί να μην νιώθει καθόλου καλά.
Ο τύπος αυτός κολποκοιλιακού αποκλεισμού μπορεί μερικές φορές να συμβεί για σύντομο χρονικό διάστημα σ’ ορισμένους τύπους εμφραγμάτων του μυοκαρδίου και μπορεί ν’ απαιτεί προσωρινή βηματοδότηση. Μερικές φορές οι ασθενείς μπορεί να είναι σχετικά καλά κι ο βηματοδότης να εμφυτευθεί μετά από μερικές ημέρες.
Σ’ άλλες περιπτώσεις, η κατάσταση αυτή χρειάζεται ν’ αντιμετωπιστεί πιο άμεσα. Αν ένας μόνιμος βηματοδότης δεν μπορεί να εμφυτευθεί γρήγορα, οι ιατροί θα τοποθετήσουν ένα προσωρινό καλώδιο βηματοδότησης, έτσι ώστε η καρδιά να συστέλλεται κανονικά μέχρι να εμφυτευθεί το μόνιμο σύστημα.
Γιατί χρειάζομαι θεραπεία;
Ο σκοπός της θεραπείας είναι να διατηρήσει τον καρδιακό ρυθμό σε φυσιολογικά επίπεδα, έτσι ώστε να υπάρχει επαρκής αιματική άρδευση του σώματος.
Εάν μια σοβαρή βραδυκαρδία παραμείνει χωρίς θεραπεία, μπορεί να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα όπως λιποθυμία ή ακόμη και θάνατο.
Τι μπορώ να κάνω για να βοηθήσω με την κατάστασή μου;
Προσπαθήστε να είστε δραστήριος σε καθημερινή βάση. Ο ιατρός, είναι σε θέση να σας συμβουλέψει, για το ποια είναι ασφαλής άσκηση για την περίπτωσή σας.
Να έχετε μια υγιή κι ισορροπημένη δίαιτα.
Προσπαθήστε να διατηρείτε το βάρος σας μέσα σε υγιή πλαίσια. Ζητήστε την βοήθεια του ιατρού σας, εάν χρειάζεται να χάσετε βάρος.
Εξασφαλίστε ότι άλλα προβλήματα υγείας, όπως υψηλή χοληστερόλη ή αρτηριακή πίεση είναι καλά ρυθμισμένα.
Εάν καπνίζετε, ο ιατρός σας μπορεί να σας βοηθήσει να το σταματήσετε.
Πηγή British Heart Foundation